İnsani yardım; kavram olarak savaş, çatışma, sürgün gibi insanın kendi eliyle yarattığı krizlerle her türlü doğal afet sonucunda maddi ve manevi anlamda zarar görenlerin acısının sonlandırılması ve uğranılan fiziksel ve psikolojik yıkımlarla beraber ölüm gibi vahim sonuçların asgari seviyeye indirilmesi faaliyetleridir.
Birleşmiş Milletler (BM) mevzuatında insani yardım kavramı; “krizden etkilenmiş toplumlara yönelik hayat kurtarmak ve acıları azaltmak üzere yapılan yardım” olarak ifade edilmektedir.
Hukuki çerçevedeyse insani yardım, kendi içerisinde yaptığı yasal düzenlemelerde insan hakları hukuku, uluslararası hukuk, mülteci hukuku ve uluslararası insancıl hukuk gibi hukukun çeşitli dallarından istifade etmektedir.
Aynı zamanda uluslararası kuruluşlarla ulusal ve hükümet dışı kuruluşlar tarafından kabul edilen şart, tüzük ve tebliğlerle davranış kuralları belgeleri, devletler arasında imzalanan ikili ve çok taraflı anlaşmalar ve toplum tarafından kabul edilen ilke ve normlar da insani yardım alanında başı çeken hukuki metinlerdendir.
Bu ve buna benzer tanımlardan hareketle şunu söyleyebiliriz ki; insani yardımın öznesi kuraklık, kıtlık, deprem, sel gibi doğal veya insan eliyle meydana gelen savaş, çatışma, sömürü gibi durumlarda zarar görmüş ve mağdur edilmiş insanlardır.
İnsani Yardımın Amaçları
2003 yılında imzalanan 36 bağışçı kuruluş ve hükümetin taraf olduğu “İnsani Bağışçılık İlkeleri ve Uygulamaları” (Principles and Good Practice of Humanitarian Donorship) belgesinde, insani faaliyetlerin amacı; “hayat kurtarmak, acıları azaltmak, insan yapımı krizler ve doğal afetler esnasında ve sonrasında insan onurunu korumak, bu tür durumların ortaya çıkışını engellemek ve bunlara yönelik hazırlığı güçlendirmektir” şeklinde ifade edilmiştir.
İnsani Yardım Faaliyetlerinin Kapsamı
İnsani yardım faaliyetlerinin odak noktası insandır. İnsani yardım faaliyetlerinde görev alan kurum ve kuruluşlar ve insani alanlarda çalışan kimseler için birtakım sorumluluklar söz konusudur. Öyle ki, bu sorumluluklar BM Genel Kurulu’nun insani yardım ilkeleri ile ilgili 19 Aralık 1991’de yürürlüğe giren mevzuatında dört ana başlık altında belirtilmiştir. Bu başlıklar sırasıyla şunlardır:
- İnsancıllık
- Tarafsızlık
- Yansızlık
- Bağımsızlık
Buna göre insancıllık bağlamında; dini, dili, milliyeti, siyasi görüşü ve sosyoekonomik konumu ne olursa olsun, ayrımcılığa maruz bırakmadan, mağdurların acil ihtiyaçların giderilmesinin öncelikli olması gerektiği beyan edilmiştir. Yansızlık ise, yardımların ulaştırılmasında hiçbir siyasi, ekonomik, askerî yapılanmaya eklemlenmeden bağımsız hareket edilmesidir. Tarafsızlık ve bağımsızlık ilkeleri de eğer insani kriz bir savaş bölgesinde ise çatışan aktörlerin hiçbiriyle politik olarak yakınlık kurulmaması adına belirlenmiş önemli kriterlerdir.
Bu ilkeler, insani müdahale noktasında insani prensiplerin temelini oluşturmaktadır. İnsani kuruluşların bu prensipler çerçevesinde hareket etmeleri, yardımda bulunacakları sivil toplum nezdinde güvenilirliklerini arttırmaktadır. Ayrıca insani grupların uygulaması gereken bu prensipler, daha fazla insanın silahlı çatışmalara müdahil olmasını da engelleyebilmektedir. Aynı zamanda yardımların yerine ulaştırılması için taraflara kolayca erişimi mümkün kılan insani yardım ilkeleri, sahada görevli olarak vazife yapan insani yardım çalışanları için de koruyucu ilkelerdir.
