Sphere Projesi ve Rehberi, insani yardımın kalite ve hesap verebilirliğiyle ilgili konuları gündeme getirmesiyle bilinir. Rehber yapısı ile ilgili detaylar verirken, Sphere Asgari Standartlarına sizin ya da kuruluşunuzun nasıl uyabileceğini de açıklamaktadır.
Sphere Projesi felsefesi
Sphere Projesi ya da kısaca ‘Sphere’ 1997 yılında bir grup Sivil Toplum Kuruluşu (STK) ve Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Hareketi tarafından başlatılmıştır. Projenin amacı, afetten etkilenen kişilere yapılan yardımlar sırasında faaliyetlerin kalitesini arttırmak ve bunların hesap verebilir olmasını sağlamaktır. Sphere’in felsefesi iki temel kabule dayanır: İlki afetten ya da çatışmadan etkilenen insanların onurla yaşama haklarının olduğu; ikincisi ise, afet ya da çatışmalardan dolayı insanların acı çekmesini en aza indirmek için mümkün olan tüm tedbirlerin alınması gerektiği.
Bu iki temel inancı destekleme çabasıyla Sphere Projesi, bir İnsani Yardım Sözleşmesi hazırlamış ve Rehberin dört teknik bölümünde anlatılan anahtar hayat kurtarıcı sektörlerin Asgari Standartlarını belirlemiştir: Su temini, sanitasyon ve hijyen teşviki; gıda güvenliği ve beslenme; barınak, yerleşme ve gıda-dışı maddeler; ve sağlık faaliyetleri. Temel standartlar süreç standartları olup tüm teknik bölümlere uygulanmaktadır.
Asgari Standartlar kanıtlara dayanır ve insani yardımda, görüş birliği ile en iyi uygulamaları sektör bazlı olarak temsil ederler. Asgari Standartlar, afetten etkilenen insanların hayatta kalması, güvenli koşullarda ve insan onuruna uygun şekilde iyileştirmeleri için başarılması gereken şartları tanımlar. Etkilenen insanların danışma sürecinde yer alması, Sphere felsefesinin odak noktasıdır.
Sphere Rehberi, insani yardım sırasında planlama, uygulama, izleme ve değerlendirme için tasarlanmıştır. Aynı zamanda, yetkililerle insani yardım ve kaynak sağlanması konularında görüşürken yardımcı olabilecek etkin bir destek aracıdır.
Yalnızca bir organizasyona ait olmadığından Rehber, insani yardım alanında geniş kabul görmektedir. İnsani yardım çalışmalarında en çok bilinen ve uluslararası kabul gören standartlar seti haline gelen Sphere kurumlar arası iletişim ve eş güdüm aracı olarak kullanılmaktadır.
İlk olarak 2000 yılında basılan Rehber 2003 yılında gözden geçirilmiş ve yine 2009- 2010’da revize edilmiştir. Her gözden geçirme sürecinde sektör bazlı görüşmeler yapılmış, bu görüşmelere kurumlar, örgütler ve bireyler ile hükümetler ve Birleşmiş Milletler (UN) kurumları da katılmıştır.
İnsani Yardım Sözleşmesi, Koruma İlkeleri ve Temel Standartlar
Rehberin esasını ise (sayfa 356, Ek 1’de yasal ve politik belgelerin açıklayıcı bir listesi ile birlikte verilen) İnsani Yardım Sözleşmesi oluşturur. İnsani Yardım Sözleşmesi, koruma ilkelerine ilişkin etik ve yasal ortam ile Temel Standartlar ve Asgari Standartları sağlayarak, bunların doğru yorumlanması ve uygulanması için gerekli aşamaları belirler. Sözleşme, belirlenen yasal hak ve yükümlülüklerin, insani yardım kuruluşlarının paylaştığı inanç ve taahhütlerin tamamının ortak ilke, hak ve yükümlülüklerde toplanmasını sağlayan bir ifade özelliği taşır. İnsancıllık ve insani zorunluluklar ilkesi üzerine oturtulmuş bulunan söz konusu ilke, hak ve yükümlülükler, onurla yaşama hakkı, insani yardım alma hakkı ve korunma ve güvenlik içinde bulunma haklarını içerir. Sözleşme ayrıca kurumların etkilenen insanlara hesap verebilir olmalarının önemini de vurgular. Temel Standartlar ve Asgari Standartlar, bu ilke ve yükümlülüklerin uygulamada ne anlama geldiğinin sözlü ifadesi durumundadır.
İnsani Yardım Sözleşmesi, yardım ve korumanın neden insani faaliyetlerin kritik unsurları olduğunu açıklar. Bu koruma açısını daha da geliştirmek için Rehber, bir dizi Koruma İlkesi içerir; bunlarsa Sözleşmede yer alan yasal ilke ve hakların bir bölümünü insani uygulamaları koruma açısından biçimlendiren stratejilere ve faaliyetlere dönüştürür. Koruma olgusu insani faaliyetlerin özünde yer alır; Koruma ilkeleri ise, yardım kuruluşlarının çalışmalarının, afet ya da çatışmadan etkilenen insanların genellikle karşılaştığı daha ciddi tehlikelere yönelik olması sorumluluğunun altını çizer.
Tüm insani yardım örgütleri; faaliyetlerinin etkilenen insanlara daha fazla zarar vermesini önlemekten (Koruma İlkesi 1); faaliyetlerinin özellikle en çok etkilenen ve savunmasız kişilere yönelik olmasını sağlamaktan (Koruma İlkesi 2);etkilenen insanları şiddet ve diğer insan hakkı ihlallerinden korumaktan (Koruma İlkesi 3) ve etkilenen insanların bu ihlallerin ardından iyileştirmesine yardımcı olmaktan (Koruma İlkesi 4) sorumludurlar. İnsani yardım örgütlerinin rol ve sorumlulukları genel olarak devlet ya da diğer yetkililerin yasal sorumluluklarından sonra gelir. Korumanın kapsamına bu yetkililere sorumluluklarını hatırlatmak da girer.
Temel Standartlar, Asgari Standartların ilk bölümünü oluşturur ve diğerleri açısından bağlayıcıdır. Bunlar, insani yardım sırasında etkin bir faaliyetin yürütülmesi için süreçlerin ve yaklaşımların nasıl olması gerektiğini tanımlar. Afet ya da çatışmadan etkilenen kişilerin kapasite ve aktif katılımlarına odaklanarak ihtiyaç ve durumun kapsamlı bir analizi ve anlaşılması sağlanır, kurumlar arasında etkin eş güdüm, performansın sürekli iyileştirilmesi, yetenekli ve desteklenen yardım çalışanlarının görev alması, teknik standartlara ulaşmakta önemlidir.
Dört Teknik Bölümde Yer Alan Temel Standartlar ve Asgari Standartlar
Temel standartlar ve Asgari Standartlar, programlama ve dört set yaşam kurtaran faaliyet ile ilgili yaklaşımlara ilişkindir: Su temini, sanitasyon ve hijyen teşviki, gıda güvenliği ve beslenme, barınak, yerleşim ve gıda-dışı maddeler ve sağlık faaliyetleri.
Standartlar Nasıl Kullanılmalıdır ?
Temel standartlar ve Asgari Standartlar, belirli bir formata sahiptir. Genel ve kapsayıcı bir ifade ile başlarlar -Asgari Standart- ve ardından bir dizi anahtar faaliyet, anahtar gösterge ve rehberlik notları gelir.
İnsani Yardımda Sphere’in Yeri
Sphere Rehberi, tüm ülkelerde doğal afet, çatışma, yavaş ve hızlı gelişen olaylar, kırsal ve kentsel çevreler, karmaşık politik acil durumlar sırasında yürütülen insani yardım çalışmalarında kullanılmak üzere tasarlanmıştır. ‘Afet’ terimi bu durumları kapsar ve uygun yerlerde ‘çatışma’ terimi kullanılmıştır. ‘İnsanlar’ ifadesi bireyler, aileler, toplumlar ve daha geniş grupları işaret eder. Rehberde genelde ‘afetten etkilenen insanlar’ ifadesi kullanılmıştır.
Bu Rehber ne zaman kullanılmalıdır?
İnsani yardımın süresine odaklanarak Sphere Asgari Standartları afetten etkilenen insanların acil hayatta kalma ihtiyaçlarını karşılayan temel faaliyetleri kapsar. Bu evre birkaç gün ya da hafta, hatta özellikle uzun süreli emniyetsizlik, güvensizlik ve yer değiştirme içeren durumlarda birkaç ay ya da yıl sürebilir. Bu nedenle Sphere standartlarının kullanışı için belirli bir zaman çizelgesi belirlemek olanaksızdır.
KAYNAKÇA
The Sphere Handbook 2011 Turkish
